NEOPLATONİZM VE HERMETİZM

NEOPLATONİZM VE HERMETİZM

Neoplatonizm veya Yeni Eflatunculuk MS 3.yy.da Platon’dan aşağı yukarı 500 yıl sonra İskenderiye'de Plotinus önderliğinde başlamış bir felsefi akımdır. Platon gibi mistik ve metafizik noktalardan yola çıkıyor olsa da, Platon gibi, düşünme yöntemi olarak idealizmini kullanıyor olsa da, yolun sonunda, Platoncu düşünceye kıyasla, çok daha derin bir idrak, bütünsellik ve birlik noktasına varmıştır.
Yeni Platoncuları en fazla etkileyen öğe, Aristo’nun öğretisindeki gökyüzündeki olaylarla insan yaşamı arasında bir ilginin olduğuna dair astrolojik hipotezlerdir.
“Evren en yetkin şekil olan küre biçimindedir. Hareketlerin en yetkini de, başladığı yere yeniden dönen daire hareketidir. Esirin hareketi, böyle bir daire hareketidir. Esir, kendisinden yıldızlar ile saydam kürelerin meydana geldiği gök öğesidir. "
Yıldızlar bu saydam kürelerde öncesiz/bitimsiz olarak değişmeyen düzenli hareketlerle hareket ederler. Evrenin en dışında, mutlak değişmezliği ile Tanrısal varlığa en çok yaklaşan, duran yıldızlar göğü vardır; bunun altında da gezegenler, güneş ve ay yer alır. Bu sonuncuların daire hareketinden görünürdeki ayrılmaları, pek karmaşık bir teori ile iç içe girmiş kürelerle açıklanır.
Yıldızların kendileri, Aristo için, insanüstü bir zeka taşıyan varlıklardır, evrenin tanrılarıdır bunlar çünkü tanrılığa en çok yaklaşan salt formlardır, daha aşağı olan yeryüzündeki yaşam üzerinde de, bunu belli ereklere göre yönelten, etkileri vardır. Aristoteles’in bu düşüncesi, Yeni Platonculuğun ve Klasik Astrolojinin de kuruluş kökenidir.

Plotinos’un öğretisinde Aristo’nun ve Stoa’nın etkileri çoktur ki, Stoa felsefesinin kadim astroloji ile çok yakın bağları vardır.
Plotinos’a göre çokluk mutlak Bir’in dolgunluğundan öylece ve emanasyon yoluyla belirir. Tanrı, tüm yaratıkların başlangıcı ve hepsinden önce olan saf yetkinliktir. Mutlak, dolgunluğundan sudur/emanasyon yoluyla belirir. Sudur yani emanasyon prensibi aynı zamanda insanın ulühiyete çekilişinin yani İlahi Cezbenin de bir açıklamasıdır ki, bu cezbeye çekiliş maddi evrende yıldızların güneşe çekilimine benzer ve bu etkileşimi en iyi anlatan ilim de kadim astrolojidir.
Işık güneşten, sıcaklık ateşten, sonuç aksiyondan çıktığı gibi, evren de Mutlak’tan gelir. Tanrı saf iyiliktir, her şeyin tek sahibidir. Fakat ondan çıkan her şeyde, yeniden ona dönmek için belirsiz veya şuurlu bir arzu vardır. Her şey onun etrafında döner ve ona yaklaşmak ister. Ferdiyet son ve kati varlık değildir; bu, sonsuz dynamis olan Tanrı’dan, mutlak energesis olan Tanrı’ya geçiş hizmetini görür. Eğer alem ahenkli bir sistemse, bu her şeyin aynı Mutlak’a doğru gitmesi sayesindedir.
"Varlığın tanrılık kaynağına bu dönüşü düşüncedir, temaşadır, ruha istediği en yüksek mutluluğu veren yalnız seziştir.(Theoris) İdrak etmek, temaşa etmek, her işin, her eğilimin, her hareketin gayesidir.”

Neo Platonculuğun (Yeni Platonculuk) Platoncu yaklaşımdan ayrılan yönü Birliğin, Tekliğin ve sudur/emanasyon ilkesinin köklü olarak farkına varmış olmasıdır.
Plotinus’a göre bireysel ruhlardan başka bir de genel bir ruh, bir evren ruhu vardır. Bu basamağın da üzerinde, en yukarda “Bir olan, Var olan” Ulu Yaradan’ın olduğu düşünülür. Bu kavram, kendinden her şeyin çıktığı “kaynak”tır. O varlığın kendisidir, kendi kendine var olandır. Tüm dualitelerin Bir’likte eridiği Hermetik öğretinin özünde düalite değil teklik öğesi egemendir.
Hermetik ve Pisagorcu felsefelerin, aklı sezgiyi ve tüm dualiteleri bir bütün olarak ele alan, ikilikleri Bir’de bütünleştiren yani ikiyi bir eden ezoterik boyutlarını iyi incelemek gerekir.

Bütün bu anlatılanların ve özellikle de Yeni Platonculuğun bu farklı hedefinin esin kaynağı, Plotinusun İskenderiye’de bulunduğu dönemde onun düşüncesine şekil veren Hermetik Felsefedir. "Üçlü birlik", "Gizli Tanrı", harekete geçiren "Logos", "Sekiz Gök Küresi" ve iyi eğitilmiş gizemcinin bu kürelerin ötesine geçebilmesi gibi Kabalacı kavramlara da temel olan ezoterik bilgilerin tümü Hermetik kökenlidir.